क्रॉनिक ऑब्स्ट्रक्टिव्ह पल्मोनरी डिसीज, ज्याला सामान्यतः सीओपीडी म्हणून ओळखले जाते, हा एक प्रगतीशील फुफ्फुसाचा आजार आहे ज्यामुळे श्वास घेणे कठीण होते. "प्रोग्रेसिव्ह" म्हणजे कालांतराने ही स्थिती हळूहळू बिघडते. जगभरात आजार आणि मृत्यूचे हे एक प्रमुख कारण आहे, परंतु ते मोठ्या प्रमाणात रोखता येण्याजोगे आणि व्यवस्थापित करण्यायोग्य देखील आहे. सीओपीडी समजून घेणे हे तुमच्या फुफ्फुसांच्या आरोग्यावर नियंत्रण ठेवण्याच्या दिशेने पहिले पाऊल आहे.

सीओपीडी म्हणजे काय? फुफ्फुसांवर एक बारकाईने नजर

सीओपीडी समजून घेण्यासाठी, तुमचे फुफ्फुस कसे कार्य करतात हे जाणून घेणे मदत करते. जेव्हा तुम्ही श्वास घेता तेव्हा हवा तुमच्या श्वासनलिकेतून (श्वासनलिका) ब्रोन्ची नावाच्या नळ्यांमध्ये जाते, ज्या तुमच्या फुफ्फुसांमध्ये लहान नळ्या (ब्रोन्किओल्स) मध्ये पसरतात. या नळ्यांच्या शेवटी अल्व्हेओली नावाच्या लहान हवेच्या पिशव्या असतात. या पिशव्या लवचिक असतात आणि फुग्यांसारखे काम करतात, ऑक्सिजनने भरतात आणि नंतर कार्बन डायऑक्साइड सोडण्यासाठी डिफ्लेट करतात.

सीओपीडी हा एक सामान्य शब्द आहे ज्यामध्ये प्रामुख्याने दोन मुख्य आजारांचा समावेश होतो, जे बहुतेकदा एकत्र होतात:

एम्फिसीमा:अल्व्होलीच्या भिंती खराब होतात आणि नष्ट होतात. यामुळे वायू विनिमयासाठी पृष्ठभागाचे क्षेत्रफळ कमी होते आणि फुफ्फुसांची लवचिकता कमी होते. हवा खराब झालेल्या पिशव्यांमध्ये अडकते, ज्यामुळे पूर्णपणे श्वास बाहेर टाकणे कठीण होते.

क्रॉनिक ब्राँकायटिस:यामध्ये ब्रोन्कियल ट्यूबच्या अस्तराची दीर्घकालीन जळजळ होते. यामुळे वर्षातून किमान तीन महिने सलग दोन वर्षे सतत, उत्पादक खोकला (कफ निर्माण करणारा) होतो. सूजलेल्या वायुमार्गांना सूज येते आणि श्लेष्माने भरले जाते.

दोन्ही प्रकरणांमध्ये, फुफ्फुसातून बाहेर पडणाऱ्या हवेच्या प्रवाहात अडथळा निर्माण होतो, ज्यामुळे श्वास घेण्यास त्रास होतो.

कारणे आणि जोखीम घटक

सीओपीडीचे मुख्य कारण म्हणजे फुफ्फुसांना नुकसान पोहोचवणाऱ्या फुफ्फुसांच्या त्रासदायक घटकांचा दीर्घकाळ संपर्क. सर्वात महत्त्वाचा धोका घटक म्हणजे:

तंबाखूचे धूम्रपान: हे सर्वात मोठे कारण आहे, जे बहुतेक प्रकरणांमध्ये आढळते. यामध्ये सिगारेट, सिगार, पाईप आणि सेकंडहँड धूम्रपान यांचा समावेश आहे.

तथापि, धूम्रपान न करणाऱ्यांनाही COPD होऊ शकतो. इतर प्रमुख जोखीम घटकांमध्ये हे समाविष्ट आहे:

व्यावसायिक संपर्क: कामाच्या ठिकाणी (उदा. खाणकाम, कापड किंवा बांधकाम) रासायनिक धूर, बाष्प, धूळ आणि इतर हानिकारक पदार्थांचा दीर्घकाळ संपर्क.

घरातील आणि बाहेरील वायू प्रदूषण: जगाच्या अनेक भागांमध्ये, कमी हवेशीर घरांमध्ये स्वयंपाक आणि गरम करण्यासाठी बायोमास इंधन (जसे की लाकूड, पिकांचा कचरा किंवा कोळसा) जाळणे हे एक प्रमुख कारण आहे. मोठ्या प्रमाणात बाहेरील वायू प्रदूषण देखील यात योगदान देते.

अनुवंशशास्त्र: अल्फा-१ अँटीट्रिप्सिन डेफिशियन्सी नावाचा एक दुर्मिळ अनुवांशिक विकार सीओपीडी होऊ शकतो, अगदी धूम्रपान न करणाऱ्यांमध्येही. हे प्रथिन फुफ्फुसांचे रक्षण करते आणि त्याशिवाय फुफ्फुसांना नुकसान होण्याची शक्यता जास्त असते.

लक्षणे ओळखणे

सुरुवातीला सीओपीडीची लक्षणे सौम्य असतात परंतु रोग जसजसा वाढत जातो तसतसे ती अधिक गंभीर होतात. बरेच लोक सुरुवातीला त्यांना वृद्धत्वाची किंवा शारीरिक स्थिती बिघडल्याची लक्षणे म्हणून दुर्लक्ष करतात. सामान्य लक्षणांमध्ये हे समाविष्ट आहे:

सततचा खोकला: एक जुनाट खोकला जो बरा होत नाही, ज्याला अनेकदा "धूम्रपान करणाऱ्यांचा खोकला" म्हणतात.

श्लेष्माचे वाढलेले उत्पादन: वारंवार खोकल्यामुळे थुंकी (कफ) बाहेर पडणे.

श्वास घेण्यास त्रास होणे (श्वास घेण्यास त्रास होणे): हे एक प्रमुख लक्षण आहे. सुरुवातीला हे फक्त शारीरिक हालचाली दरम्यान उद्भवू शकते परंतु नंतर विश्रांती घेत असताना देखील होऊ शकते. लोक सहसा याचे वर्णन "पुरेशी हवा न मिळणे" असे करतात.

घरघर: श्वास घेताना शिट्टी वाजवणारा किंवा किंचाळणारा आवाज.

छातीत घट्टपणा: छातीत घट्टपणा किंवा दाब जाणवणे.

सीओपीडीचे एक प्रमुख वैशिष्ट्य म्हणजे "तीव्रता", ज्यामध्ये लक्षणे अचानक खूपच वाईट होतात आणि अनेक दिवस टिकतात. हे बहुतेकदा श्वसन संसर्गामुळे (जसे की सर्दी किंवा फ्लू) किंवा वायू प्रदूषणामुळे उद्भवतात. ती तीव्रता गंभीर असू शकते, ज्यासाठी रुग्णालयात दाखल करावे लागते आणि रोगाच्या प्रगतीला गती देऊ शकते.

निदान आणि उपचार

जर तुम्हाला ही लक्षणे जाणवत असतील, विशेषतः जर तुम्ही धूम्रपान करत असाल किंवा फुफ्फुसांना त्रास देणाऱ्या घटकांच्या संपर्कात आल्याचा इतिहास असेल, तर डॉक्टरांना भेटणे अत्यंत महत्वाचे आहे.

निदानामध्ये सामान्यतः हे समाविष्ट असते:

स्पायरोमेट्री: ही सर्वात सामान्य फुफ्फुसांच्या कार्याची चाचणी आहे. तुम्ही मशीनला जोडलेल्या नळीत जोरात फुंकता, ज्यामुळे तुम्ही किती हवा बाहेर काढू शकता आणि किती वेगाने बाहेर काढू शकता हे मोजले जाते.

छातीचा एक्स-रे किंवा सीटी स्कॅन: या इमेजिंग चाचण्यांमुळे एम्फिसीमा दिसून येतो आणि फुफ्फुसांच्या इतर समस्यांची शक्यता नाकारता येते.

सीओपीडीवर कोणताही इलाज नसला तरी, उपचारांमुळे लक्षणे कमी होऊ शकतात, रोगाची प्रगती कमी होऊ शकते आणि जीवनाची गुणवत्ता सुधारू शकते.

१. जीवनशैलीतील बदल:

धूम्रपान सोडा: हे सर्वात महत्वाचे पाऊल आहे.

फुफ्फुसांना त्रास देणारे पदार्थ टाळा: दुसऱ्या हाताचा धूर, प्रदूषण आणि रासायनिक धुरापासून दूर रहा.

२. औषधे:

ब्रॉन्कोडायलेटर्स: ही इनहेल्ड औषधे आहेत जी श्वसनमार्गाभोवतीच्या स्नायूंना आराम देतात, त्यांना उघडण्यास आणि श्वास घेण्यास सोपे करण्यास मदत करतात. ही औषधे सहसा दररोज इनहेलरसह घेतली जातात.

इनहेल्ड कॉर्टिकोस्टिरॉईड्स: हे श्वसनमार्गातील जळजळ कमी करण्यास आणि तीव्रता रोखण्यास मदत करू शकतात.

कॉम्बिनेशन इनहेलर्स: यामध्ये ब्रोन्कोडायलेटर आणि स्टिरॉइड दोन्ही असतात.

३. फुफ्फुसीय पुनर्वसन:

हा एक वैयक्तिकृत कार्यक्रम आहे ज्यामध्ये व्यायाम प्रशिक्षण, पोषण सल्ला आणि तुमच्या आजाराबद्दल शिक्षण समाविष्ट आहे. तो तुम्हाला तुमची स्थिती प्रभावीपणे कशी व्यवस्थापित करावी आणि शक्य तितके सक्रिय कसे राहावे हे शिकवतो.

४. ऑक्सिजन थेरपी:

गंभीर सीओपीडी आणि रक्तातील ऑक्सिजनची पातळी कमी असलेल्यांसाठी, घरी पूरक ऑक्सिजन वापरल्याने जगण्याची क्षमता सुधारण्यास, गुंतागुंत कमी करण्यास आणि ऊर्जा वाढविण्यास मदत होऊ शकते.

५. लसीकरण:

गंभीर आजारांना कारणीभूत ठरू शकणाऱ्या श्वसन संसर्गांना प्रतिबंध करण्यासाठी वार्षिक फ्लू लसीकरण आणि न्यूमोकोकल लसीकरण आवश्यक आहे.

६. शस्त्रक्रिया:

गंभीर एम्फिसीमाच्या निवडक प्रकरणांमध्ये, फुफ्फुसांचा आकार कमी करण्याची शस्त्रक्रिया किंवा फुफ्फुस प्रत्यारोपण यासारख्या शस्त्रक्रिया पर्यायांचा विचार केला जाऊ शकतो.

प्रतिबंध हा महत्त्वाचा आहे

सीओपीडी रोखण्याचा सर्वोत्तम मार्ग म्हणजे कधीही धूम्रपान सुरू करू नका किंवा जर तुम्ही आधीच धूम्रपान करत असाल तर ते सोडू नका. याव्यतिरिक्त, व्यावसायिक धूळ आणि रसायनांचा संपर्क कमीत कमी करणे (संरक्षणात्मक उपकरणे वापरून) आणि स्वच्छ स्वयंपाक स्टोव्ह वापरून घरातील वायू प्रदूषणाचा संपर्क कमी करणे आणि योग्य वायुवीजन सुनिश्चित करणे हे सार्वजनिक आरोग्याचे महत्त्वाचे उपाय आहेत.

निष्कर्ष

सीओपीडी हा एक गंभीर पण व्यवस्थापित करता येणारा आजार आहे. लवकर निदान आणि सक्रिय व्यवस्थापन अत्यंत महत्त्वाचे आहे. कारणे समजून घेऊन, लक्षणे ओळखून आणि उपचार योजनेचे पालन करून, सीओपीडी असलेल्या व्यक्तींना श्वास घेता येतो, त्याचे भडकणे कमी करता येते आणि येणाऱ्या वर्षांसाठी त्यांचे जीवनमान चांगले राखता येते. जर तुम्हाला धोका असेल तर तुमच्या आरोग्य सेवा प्रदात्याशी बोलण्यास अजिबात संकोच करू नका.